Η ιδέα του «βασανισμένου δημιουργού» κυκλοφορεί εδώ και αρκετό καιρό. Και σε μερικές περιπτώσεις, φτάνει να πλησιάζει το κλισέ. Όμως η άμεση σύνδεση μεταξύ ιδιοφυΐας και διανοητικής διαταραχής (για να το πούμε ευγενικά) είναι πια γνωστή στην επιστήμη εδώ και αιώνες. Πρώτος ο Αριστοτέλης έγραψε ότι «δεν υπάρχει ιδιοφυΐα χωρίς το άγγιγμα της παράνοιας».
Και είναι πια προφανές, ότι γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για τις διανοητικές διαταραχές απ’ όσα γνωρίζαμε πριν 2.000 χρόνια (για να μην πούμε ακόμη και πριν 100 χρόνια). Όμως υπάρχουν εξίσου πολλά που ακόμη δε γνωρίζουμε και υπάρχει πάντα και το στίγμα που κολλάμε σε κάποιον που θα διαγνωσθεί με διανοητικά προβλήματα. Και αυτό το στίγμα είναι ιδιαίτερα έντονο στο κέντρο του κόσμου της ψηφιακής βιομηχανίας: στη Silicon Valley!
Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών, ένας στους τέσσερις περίπου Αμερικανούς είναι ασθενής με κάποια διανοητική διαταραχή. Και ενώ η σύνδεση ιδιοφυΐας με την «τρέλα» είναι πια παλιά νέα, υπάρχουν τελευταία αρκετές ενδείξεις που να βοηθούν στη στήριξη του επιχειρήματος ότι το δημιουργικό μεγαλείο και η διανοητική διαταραχή έχουν πολύ περισσότερες συνδέσεις από όσες θα θέλαμε.
Μια μελέτη που έγινε το 2016 από τον ψυχίατρο Michael Freeman αναγνώρισε ξεκάθαρους δεσμούς μεταξύ κατάθλιψης και επιθετικής επιχειρηματικότητας (εννοούνται εδώ αυτοί που παίρνουν απότομα και μεγάλα επιχειρηματικά ρίσκα ως επί το πλείστον). Αυτή η μελέτη κατέδειξε ότι, τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας των επιτυχημένων επιχειρηματιών είναι παρόμοια με αυτά που έχουν άτομα που κάνουν καταχρήσεις ουσιών, αλκοόλ ή παρουσιάζουν διανοητικές διαταραχές όπως η διπολικότητα και η κατάθλιψη. Δηλαδή η ευεξία που δίνει η χρήση ουσιών σε κάποιους αντικαθίσταται από την αντίστοιχη που δίνει η ακραία επιχειρηματικότητα με επιθετικές κινήσεις και μεγάλα ρίσκα.
Επιπλέον αυτών, ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2014 στους Psychiatric Times, αναφέρει αρκετές μελέτες που απέδειξαν τη σύνδεση μεταξύ δημιουργικών ιδιοφυϊών και διανοητικών διαταραχών. Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά, το όλο θέμα έχει να κάνει με συγκεκριμένες προσωπικότητες και το αν θα βρεθούν σε ένα περιβάλλον υποστήριξης, το αν θα εμφανίσουν τελικά αυτά τα χαρακτηριστικά της δημιουργικής ιδιοφυΐας. Προφανώς, υπάρχουν και περιβάλλοντα που δεν είναι διανοητικώς ισορροπημένα, αλλά περισσότερα γι’ αυτό, σε λίγο.
Σε σχέση λοιπόν με τη βιομηχανία της τεχνολογίας, μερικά χαρακτηριστικά που αφορούν τη διπολική διαταραχή ειδικά, μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Κατά τη διάρκεια «μανιακών» επεισοδίων (η μανιακή κατάσταση δεν αφορά μόνο το να κάνει κάποιος φασαρία και να τα σπάει όλα γύρω του, όπως νομίζουμε), αυτοί που υποφέρουν από διπολική διαταραχή μπορούν να παρουσιάσουν το χαρακτηριστικό μιας σχεδόν υπεράνθρωπης παραγωγικότητας. Από του να γράφουν πρωτότυπο κώδικα όλη νύχτα, μέχρι του να «γενούν» εκπληκτικά καινοτόμες ιδέες.
Δείτε ακόμη: Google - Κατηγορείται για μικρότερους μισθούς στις γυναίκες
Η κουλτούρα της Κοιλάδας της Σιλικόνης
Αν σας είναι οικεία η κουλτούρα της Silicon Valley, των εταιριών startup και της τεχνολογικής βιομηχανίας εν γένει, μπορείτε ίσως να καταλάβετε το ζήτημα της ψυχικής υγείας (και της έλλειψής της). Η τεχνολογική βιομηχανία έχει σαν προτεραιότητα την παραγωγικότητα αντί της προσωπικής φροντίδας και κάθε περίπτωση που δεν αποδίδει τουλάχιστον το 100% του δυναμικού της, είναι ένδειξη αδυναμίας. Αυτό το συνεχές τρέξιμο φαίνεται από την μείωση του ύπνου (προκειμένου να κερδίζονται ώρες εργασίας) μέχρι το «χακάρισμα» των φυσιολογικών σωματικών λειτουργιών - όπως το φαγητό - προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη παραγωγικότητα.
Αυτό το συνεχές τρέξιμο φαίνεται να είναι απόλυτα εμποτισμένο στο Dna της Silicon Valley, από τις μικρότερες startups μέχρι τους γίγαντες σαν την Apple. Δύο πρώην διευθυντές της Apple είπαν ότι το εργασιακό περιβάλλον στο Cupertino ήταν πάντα χαοτικά πολυάσχολο και οι περισσότεροι από τους κορυφαίους τμηματάρχες της εταιρίας ήταν «τρελάρες» όσον αφορά την εργασιακή τους ηθική.
Με μια τέτοια στάση «δημιουργικότητας» και «παραγωγικότητας» η Silicon Valley επιβάλει ένα κοινωνικό στίγμα σε όσους υποφέρουν από διανοητικές διαταραχές (κι έτσι, αν και υποφέρουν πάρα πολλοί, πρέπει να το κρύβουν και να παραμένουν αβοήθητοι συνήθως μέχρι τελικής κατάρρευσης).
Και εδώ επίσης, είναι προφανές το πού μπορεί να οδηγήσει μια κουλτούρα που σε εξαναγκάζει να αγνοείς ή να κρύβεις ένα τέτοιο πρόβλημα υγείας και να μην τολμάς να ζητήσεις βοήθεια.
Παίρνοντας τη διπολική διαταραχή σαν παράδειγμα πάλι, οι περίοδοι που «είσαι στα κάτω σου» - σε αντίθεση με αυτές που «είσαι στα πάνω σου» - μπορούν να μεγεθυνθούν επικίνδυνα. Το παραμικρό λάθος ή η αίσθηση «χαμηλής απόδοσης» σε μια τέτοια περίοδο μεγενθύνεται τόσο, που μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες περιόδους κατάθλιψης. Μέχρις ενός βαθμού, η νοοτροπία που κυριαρχεί στην Κοιλάδα της Σιλικόνης, είναι η τέλεια συνταγή αυτοκαταστροφής. Και το πρόβλημα μεγενθύνεται από το γεγονός ότι η βιομηχανία της τεχνολογίας δεν είναι ιδιαίτερα «φιλική» προς τους έχοντες τέτοια προβλήματα υγείας.
Επιτυχία και Ευτυχία
Είναι η επιτυχία το υποκατάστατο της ευτυχίας; Για τους περισσότερους από εμάς είναι. Η αλήθεια όμως είναι πολύ πιο πολύπλοκη από αυτό. Στην πραγματικότητα, η επίτευξη ενός υψηλού ποσοστού επιτυχίας σε ένα συγκεκριμένο τομέα ή στόχο, δεν εξισούται αυτόματα και με την ευτυχία. Μπορεί και να το γνωρίζουμε, αλλά είναι και εξίσου εύκολο να το ξεχάσουμε.
Όπως δείχνει και το CNN στο πρόσφατο επεισόδιο της σειράς του «Mostly Human» οι επιχειρηματίες και οι ιδρυτές startups, είναι στην ουσία οι νέοι «rockstars» της εποχής μας. Τα πρόσωπά τους βγαίνουν συνέχεια σε διάφορα περιοδικά, οι ιστορίες τους γίνονται μυθιστορήματα και ταινίες και όλοι θέλουν να τους μιμηθούν.
Για τους περισσότερους από αυτούς (αν όχι όλους) σε αυτό το χώρο των επιχειρήσεων - και ειδικά για τους υπευθύνους για τη χάραξη στρατηγικής των εταιριών - οι διανοητικές τους λειτουργίες είναι η μέγιστη αρετή τους - όπως του Swarzenegger ήταν οι μυς του. Και κάτι τέτοιο δεν τους επιτρέπει να συμμεριστούν με κανέναν τα προβλήματα που πιθανώς αντιμετωπίζουν στην προσωπική τους ζωή (όπως δεν συμφέρει και τον Swarzenegger να μιλάει για τις εγχειρήσεις ανοιχτής καρδιάς που έχει κάνει). Για τους περισσότερους CEO και άλλους υπεύθυνους σε θέσεις υψηλού προφίλ, το να δείξουν αδυναμίες ή τρωτά σημεία, δεν είναι καν επιλογή. Και ιδιαίτερα όταν παίζονται εκατομμύρια δολάρια επενδυτών.
Η Laurie Segall, δημοσιογράφος της σειράς Mostly Human, πήγε στη Silicon Valley για να εξερευνήσει ακριβώς αυτό το στίγμα που συνοδεύει τις ψυχικές διαταραχές των υψηλόβαθμων στελεχών. Η δημοσιογράφος μίλησε με πολλούς ανθρώπους της τεχνολογίας που είχαν εμπνευστεί από σπουδαία μυαλά του χώρου, αλλά όμως είχαν αυτοκτονήσει. Όλοι ήσαν υψηλόβαθμα στελέχη που πολεμούσαν με τη διανοητική διαταραχή, αλλά το στίγμα και ο φόβος του εξοστρακισμού από το χώρο, τους εξανάγκασε να μη ζητήσουν βοήθεια μέχρι που ήταν πια πολύ αργά. Τα «πάνω τους» φαίνονταν στους μη γνωρίζοντες, σαν στιγμές εξαιρετικής ιδιοφυΐας, αλλά η πίεση της υπάρχουσας κουλτούρας τους έκανε να μη μιλήσουν για το πρόβλημά τους.
«Είναι ιδιαίτερα προφανές στην Κοιλάδα ότι η υπό-μανιακή παραγωγικότητα είναι δείγμα δύναμης και ευκαιριών, και ακόμη και στις πιο αδύναμες στιγμές σου, δεν μπορείς παρά να φοράς το προσωπείο της επιτυχίας», είπε η Penelope Dragnaic της οποίας σύζυγος ήταν ένας από αυτούς που αυτοκτόνησαν. «Δεν είναι η κουλτούρα κατ’ ανάγκην που δημιουργεί την ασθένεια, αλλά είναι αυτή που είναι υπεύθυνη που γίνεται χειρότερη και κάνει αδύνατο να τη χειριστείς και να την αντιμετωπίσεις».
Δείτε ακόμη: Πόσο άλλαξε η Apple, 5 χρόνια μετά τον Steve Jobs; https://www.ired.gr/blog/item/4627-apple-has-changed-without-steve-jobs.html
Ήττα
Για τους επιχειρηματίες, κάθε στιγμή επιτυχίας έχει και τον αντίποδά της - εκείνες τις στιγμές της βέβαιης ήττας. Και αν η επιτυχία δεν μπορέσει να εξισωθεί με την όποια ευτυχία, τότε οι στιγμές «πτώσης» μπορούν να είναι ιδιαίτερα επώδυνες.
Αυτές οι στιγμές μπορούν να γίνει σημεία καμπής στη ζωή ενός ανθρώπου. Πάρτε σαν παράδειγμα τον συνιδρυτή της Apple, Steve Jobs. Αφότου απολύθηκε από την Apple, περιπλανήθηκε στον κόσμο με μια νέα υπαρξιακή κατάσταση σημαδεμένη από «αμφιβολία, ερωτηματικά και απελπισία», όπως λέει η βιογραφία του με τίτλο «Becoming Steve Jobs».
Ο Jobs ίδρυσε την Apple στα 21 του και η επιτυχία που γνώρισε, καθώς και η πίεση να διευθύνει μια τόσο επαναστατική εταιρία δεν του έδωσε αρκετό χρόνο να συλλογιστεί ζητήματα της ζωής που θα τον είχαν βοηθήσει, είπαν οι συγγραφείς της βιογραφίας του στο VentureBeat. Το τι πήγε στραβά με την Apple, έγινε μια ψύχωση για τον Jobs και παρόλο που επέστρεψε νικηφόρος στην εταιρία, δεν μπόρεσε ποτέ να ξεχάσει τον πόνο και να συμφιλιωθεί με το γεγονός της πρώτης του αποπομπής από αυτήν. Σε κάποια εποχή μάλιστα, η τότε φιλενάδα του εκμυστηρεύτηκε ότι ακουγόταν αυτοκτονικός.
Η πίεση της κουλτούρας «να συντρίψουμε» δεν είναι και ό,τι καλύτερο για την προσωπική φροντίδα και την ψυχική υγεία. Και γίνεται ακόμη περισσότερο πρόβλημα καθώς οι CEO και οι επιχειρηματίες είναι όλο και νεότεροι στο χώρο της τεχνολογίας.
Το μέλλον
Ευτυχώς υπάρχει τελευταία μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων με αντίθετη γνώμη στην κουλτούρα της Silicon Valley που μπορεί να γίνει η κρίσιμη μάζα που θα σηματοδοτήσει την αλλαγή στον τρόπο που στιγματίζονται οι άνθρωποι με διανοητικές διαταραχές. Μεταξύ αυτών που αποτελούν το μέτωπο της κίνησης, είναι ένας άνδρας ονόματι Jerry Colonna. Πρώην επενδυτής που πάλεψε τη δική του μάχη με την κατάθλιψη, βοηθά αυτή τη στιγμή υψηλόβαθμα στελέχη του τεχνολογικού χώρου σαν ένα είδος «προπονητή για CEO». Σύμφωνα με το CNN, ο Colonna έχει αρχίσει και αποκτά φήμη ως ο άνθρωπος που αλλάζει τη μέχρι τώρα κουλτούρα και εκθέτει αυτό που αποκαλεί ο ίδιος «το μικρό βρόμικο μυστικό της».
«Σκεφθείτε πώς είναι να έχετε μια τέτοια προσωπικότητα, να έχεις δηλαδή την τάση να ‘τρέχεις’ ο ίδιος τον εαυτό σου κι από πάνω να σου λένε οι επενδυτές, ‘Καλά θα κάνεις να πας πιο γρήγορα, αλλιώς δε βλέπεις φράγκο’», είπε ο Colonna στο CNN. «Χάνεις τον ύπνο σου και αποκτάς μια σίγουρη συνταγή για κατάθλιψη». Σύμφωνα με αυτόν, οι διανοητικές διαταραχές δεν είναι κάτι το σπάνιο στην τεχνολογική βιομηχανία και η νοοτροπία της Κοιλάδας της Σιλικόνης είναι ό,τι πρέπει για να τις κάνει χειρότερες.
Μια μη κερδοσκοπική οργάνωση καλούμενη Bring Change 2 Mind λειτουργεί στη Silicon Valley βοηθώντας στην απομάκρυνση του στιγματισμού των ανθρώπων με προβλήματα διανοητικής υγείας - με τη δημιουργία παρουσιάσεων και ενημερώσεων πάνω στο ζήτημα και τη σοβαρότητά του. Μια άλλη εταιρία, η Project Sunrise, εργάζεται πάνω στη θεραπεία της κατάθλιψης. Κι ένας νευρολόγος, ο Adam Gazzaley, έχει φτιάξει ένα βιντεοπαιχνίδι που θα βοηθήσει αυτούς που που υποφέρουν από κατάθλιψη. Αυτή τη στιγμή είναι στον Αμερικάνικο ΕΟΦ για αδειοδότηση.
Η βιομηχανία της τεχνολογίας έχει φήμη για τη δημιουργικότητά της και την εξέλιξη πρωτοποριακών μεθόδων και τεχνολογιών. Η τελική ελπίδα είναι ότι η βιομηχανία θα χρησιμοποιήσει τις δυνατότητές της και τις ιδιοφυΐες της προκειμένου να ανατρέψουν ένα κομμάτι της κουλτούρας της που είναι ιδιαίτερα επιζήμιο. Και κλείνουμε με μια - προ πολλών χρόνων - ρήση του CEO της Intel:
«Στο χώρο της τεχνολογίας πρέπει να είσαι αρκετά τρελός για να μπορέσεις να διατηρήσεις το προβάδισμα που έχεις». Άραγε το εννοούσε κυριολεκτικά;
Δείτε ακόμη: Apple - Περικοπή στο μισθό του CEO λόγω μειωμένων κερδών
από Elichord
